دامداری و گرمایش زمین: آیا گوشت و لبنیات عامل اصلی بحران اقلیمی هستند؟

تاریخ : 1404.10.06

نویسنده : AdoniS

نظرات : 0

گرمایش زمین یا تغییرات اقلیمی یکی از جدی‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی دوران ماست؛ پدیده‌ای که به‌صورت افزایش دمای میانگین زمین، تغییر الگوهای آب‌وهوایی، ذوب شدن یخ‌ها و رخدادهای شدید اقلیمی بروز می‌کند. همواره این سوال مطرح بوده که آیا دامداری – به‌ویژه دامداری صنعتی – بزرگ‌ترین عامل این گرمایش است؟ پاسخ به این سوال نیازمند بررسی داده‌های علمی، نقش بخش‌های مختلف انسانی در انتشار گازهای گلخانه‌ای و مقایسهٔ آن‌هاست.

🔥 سهم بخش‌های مختلف در تغییر اقلیم

طبق گزارش‌های معتبر بین‌المللی، کل فعالیت‌های انسانی در انتشار گازهای گلخانه‌ای سهم قابل‌توجهی دارند که بخش انرژی (سوزاندن سوخت‌های فسیلی)، حمل‌ونقل، صنعت و کشاورزی جزو مهم‌ترین آن‌ها هستند. بخش کشاورزی به‌طور کلی حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد از کل گازهای گلخانه‌ای انسان‌ساخته را تولید می‌کند و در میان آن‌ها دامداری سهم مهمی دارد. World Economic Forum

درون بخش غذا و کشاورزی، داده‌ها نشان می‌دهند که تولید غذا حدود ۳۵ درصد از کل گازهای گلخانه‌ای انسانی را تشکیل می‌دهد. از این سهم، محصولات حیوانی (گوشت، لبنیات و تخم‌مرغ) بیش از نیمی از این انتشار را به‌خود اختصاص می‌دهند. World Economic Forum

بر اساس مدل‌های جهانی، فعالیت‌های مرتبط با دامداری – شامل ترکیب تولید غذا برای دام، فرآیندهای گوارشی حیوانات، مدیریت فضولات و تغییر کاربری زمین» – حدود ۱۴٫۵ درصد از کل گازهای گلخانه‌ای جهانی را تولید می‌کنند. MDPI

البته برخی مطالعات دیگر نشان داده‌اند اگر تمام اثرات زیست‌محیطی – از جمله آزادسازی زمین برای چراگاه و کشت غذای دام و جلوگیری از کربن‌گیری خاک‌های طبیعی – لحاظ شود، این سهم می‌تواند بسیار بیشتر هم گزارش شود. Plant Power Task Force

🌍 چرا دامداری اثر زیادی بر گرمایش زمین دارد؟

اصلی‌ترین دلایل اثر شدید دامداری بر تغییرات اقلیمی عبارت‌اند از:

۱) انتشار گازهای گلخانه‌ای از حیوانات

دام‌های بزرگ (مثل گاو) در فرآیندی به‌نام تخمیر شکمی (Enteric Fermentation) متان تولید می‌کنند؛ متانی که ۲۸ تا حدود ۳۴ برابر بیشتر از CO₂ در گرم کردن زمین اثر دارد. OUP Academic

۲) مدیریت سرشار از فضولات

وقتی فضولات در انبارها نگهداری می‌شوند، علاوه بر متان، اکسید نیتروژن (N₂O) آزاد می‌کنند – گازی بسیار قوی‌تر از CO₂ در گرمایش زمین. OUP Academic

۳) مصرف زمین

دامداری صنعتی نیازمند زمین وسیعی برای چراگاه و تولید علوفه است. در بسیاری از مناطق، جنگل‌ها برای این منظور پاک‌سازی شده‌اند؛ جنگل‌هایی که ذخیرهٔ عظیمی از کربن هستند و نابودی آن‌ها به انتشار بیشتر CO₂ کمک می‌کند. Wikipedia

۴) مصرف منابع

تولید گوشت و لبنیات به‌طور معمول آب، کودهای شیمیایی و سوخت بیشتری از کشاورزی مستقیم گیاهی نیاز دارد. همین منابع انرژی‌بر بودن به انتشار CO₂ می‌افزاید.

📊 مقایسه با سایر عوامل انسانی

در حالی‌که دامداری سهم قابل‌توجهی دارد، باید آن را در مقایسه با بخش انرژی و سوخت‌های فسیلی دید:

مصرف سوخت‌های فسیلی، انرژی و حمل‌ونقل هنوز هم بخش بزرگی از انتشار گازهای گلخانه‌ای را تشکیل می‌دهند.
در بسیاری از کشورها، بخشی از گرمایش زمین مستقیماً از سوزاندن زغال‌سنگ، نفت و گاز است.

با این حال، دامداری یکی از پنج عامل اصلی گرمایش جهانی محسوب می‌شود و در کنار بخش‌های انرژی، صنعت، حمل‌ونقل و کشاورزی عمومی نقش اساسی دارد.

🍖 مضرات مصرف محصولات حیوانی

بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی و بهداشتی با مصرف گوشت و لبنیات مرتبط هستند:

🚫 ۱) افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای

مصرف بالا و روند رو به رشد غذاهای حیوانی به افزایش تولید دام و در نتیجه انتشار بیشتر گازهای گلخانه‌ای منجر می‌شود. همین روند می‌تواند اهداف توافق پاریس را هم تهدید کند. Plant Power Task Force

🚫 ۲) تخریب منابع طبیعی

دامداری صنعتی به‌طور گسترده جنگل‌زدایی برای چراگاه و کشاورزی علوفه را به‌دنبال دارد. این کار نه‌تنها انتشار CO₂ از جنگل‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه تنوع زیستی را نیز تهدید می‌کند. Wikipedia

🚫 ۳) مصرف بیش‌ازحد آب و آلودگی منابع آبی

تولید گوشت و لبنیات آب بیشتری را نسبت به تولید گیاهان خوراکی مصرف می‌کند؛ این موضوع به بحران‌های کم‌آبی و آلایندگی آب نیز دامن می‌زند. گرمایش زمین و گیاهخواری

🚫 ۴) کاهش تنوع زیستی

افزایش دام و تبدیل زمین‌های طبیعی به چراگاه، زیست‌بوم‌های متنوع را از بین می‌برد و گونه‌های حیات‌وحش را به سوی انقراض سوق می‌دهد. Cruelty,Farm

🥦 مزایای مصرف منابع جایگزین گیاهی

در مقابل مضرات بالا، رژیم‌های گیاهی یا کاهش مصرف محصولات حیوانی مزایای زیادی برای محیط زیست و سلامت انسان دارند:

✅ ۱) کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای

تحقیقات نشان می‌دهند کهرژیم‌های گیاهی می‌توانند انتشار گازهای گلخانه‌ای مرتبط با غذا را به‌طور چشمگیری کاهش دهند – در برخی مطالعات تا حدود ۳۰–۵۰٪. Wikipedia

✅ ۲) استفادهٔ کارآمدتر از منابع

گیاهان خوراکی معمولاً آب و زمین کمتری برای تولید نیاز دارند و می‌توانند با منابع کمتر، مواد غذایی بیشتری فراهم کنند.

✅ ۳) بهبود سلامت انسان

رژیم‌های گیاهی با کاهش خطر بیماری‌های قلبی، برخی سرطان‌ها و دیابت مرتبط هستند. علاوه بر این، مصرف مواد غذایی تازه و گیاهی می‌تواند به بهبود وزن و عملکرد متابولیک کمک کند.

✅ ۴) محافظت از تنوع زیستی

اگر مصرف جهانی به سمت گیاهی تغییر کند، فشار بر زمین برای پیش‌برد دامداری کاهش می‌یابد و زیستگاه‌های طبیعی می‌توانند بازسازی شوند.

📌 جمع‌بندی

اگرچه نمی‌توان گفت دامداری به‌تنهایی بزرگ‌ترین عامل گرمایش زمین است – زیرا بخش انرژی و سوخت‌های فسیلی نیز نقش بسیار بزرگی دارند – اما دامداری یکی از مهم‌ترین منابع انتشار گازهای گلخانه‌ای زمین است. سهم دامداری از انتشار جهانی – حدود ۱۴٫۵٪ طبق گزارش‌های معتبر – نشان می‌دهد که این بخش نقش بزرگی در بحران اقلیمی دارد و بیش از بخش حمل‌ونقل و بسیاری از بخش‌های صنعتی است. MDPI

همچنین شواهد علمی نشان می‌دهد که کاهش مصرف محصولات حیوانی و حرکت به سمت رژیم‌های گیاهی می‌تواند نقش مهمی در کاهش گرمایش جهانی و بهبود سلامت انسان و محیط زیست بازی کند. Wikipedia

📚 منابع

۱. FAO, Livestock and climate change: impact of livestock on climate – Oxford Academic. OUP Academic
۲. MDPI, Climate Change and Livestock Production (2023). MDPI
۳. World Economic Forum, Animal based foods vs plant foods. World Economic Forum
۴. Stanford Woods Institute, Meat’s Environmental Impact. woods.stanford.edu
۵. Plant Power Task Force, Animal Agriculture’s Impact on Climate. Plant Power Task Force
۶. IPCC and ProVeg International, Scientific consensus and plant-based diets. ProVeg International
۷. Wikipedia – Livestock’s Long Shadow. Wikipedia
۸. Wikipedia – Agriculture and Livestock issues. Wikipedia
۹. Wikipedia – Individual action on climate change. Wikipedia